Eindelijk komt dan het beloofde schrijfsel over katakana, het andere tekenalfabet naast hiragana. Dit alfabet bevat precies dezelfde klanken als hiragana, en nog een paar meer. De letters zijn hoekiger, en vinden hun oorsprong veelal in (onderdelen van) kanji, de Chinese karakters.  Zo is de letter タ (ta) te herkennen in het karakter 多 (ta of oo, “ver”/”veel”). De uitspraak volgt vrijwel dezelfde regels als hiragana, dus alle letters worden uitgesproken, behalve sommige klinkers aan het eind van woorden of lettergrepen. Voor de medeklinkers k, s, n, m, r, g, d, b, p eindigt zo’n niet uitgesproken klinker altijd op u, bij de letter is het echter to. Ook worden ti en tu vaak overgenomen met de letters チ (chi) en ツ (tsu), omdat dat de hiragana-equivalenten zijn. Zo maak ik hier onderdeel uit van een onderzoeksgroep, geklasseerd als チーム (chiimu, “team”). De klank v wordt bijna altijd met een b geschreven, een soort omgekeerd Spaans, bijvoorbeeld ビデオ (bideo) voor “video”. Dat is lastig, zeker gezien er recentere uitvindingen zijn die een nauwkeuriger klank geven. Een klein geschreven klinker verandert de letter greep ervoor, bijvoorbeeld ティ (ti, te + i), of デゥ (du, de+u). En de letter ウ (u) met een modificator (dakuten) kan gebruikt worden voor de v-klank, bijvoorbeeld ヴ (vu) en ヴァ (va, vu+a).

Zoals gezegd worden de schriften door elkaar gebruikt in al het geschreven Japans. Waar hiragana voornamelijk gebruikt worden voor verbuidingen, voorzetsels, en gewoon veelgebruikte woorden van Japanse oorsprong, is de grootste toepassing van katakana de transcriptie van buitenlandse woorden, in het bijzonder Amerikaans Engels. Het is om deze reden dat vele westerlingen een haat-liefdeverhouding met katakana hebben. Aan de ene kant kan je vele woorden lezen en begrijpen met enkel de kennis van dit alfabet zonder Japans te hoeven leren, aan de andere kant zijn woorden vaak tot moes verbasterd, onherkbendaar buiten voorkennis of een toevallige, onbewuste neuronexcitatie in de diepste krochten van het taalcentrum.

Sommige woorden zijn grappige contracties. Zo zijn daar パソコン (pasokon) voor computer (personal computer), of デジカメ (dejikame)  voor digitale camera. Sommige woorden komen uit andere talen, zoals het bekende voorbeeld アルバイト (arubaito) van “arbeid”, dat hier een bijbaantje betekent. Of ズボン (zubon) voor “broek” van “jupon”, en パン (pan) voor “brood”. Maar net als in Nederland is het hip om allerlei Engelse woorden te gebruiken, die helemaal gejapaniseerd worden. Bijvoorbeeld: フィットネスクラブ (fittonesukurabu) voor “fitness club”, of シャットダウン (shattodaun) voor “shutdown”. Hier ter lering en vermaak wat van de ergste woorden die je zelf kunt proberen (antwoorden aan het einde).

  • カフェ・オ・レ kafe o re
  • ハンバーグ hanbaagu
  • フレンチトースト furenchitoosuto
  • ブライダルヴェール buraidaruveeru
  • ワーターサーバー waataasaabaa

Maar in restaurants is het handig, je komt er vaak wel uit (トマト tomato, ビール biiru, ポテトフライ poteto furai), in tegenstelling tot alle Chinese karakters die je ook nog eens niet kunt uitspreken. De beste manier om achter de betekenis te komen is letterlijk uitspreken, en hopen dat de klank wat bekends oproept. Toch kost het me soms een minuut lang (lezen, uitspreken, nadenken, herhaal de behandeling zo vaak als nodig) om erachter te komen wat ze nu weer bedoelen.

Een ander groot probleem is dat de Japanners kennelijk Engels leren aan de hand van katakana. Oftewel voor de uitspraak van het Engelse woord wordt de katakana-transcriptie aangeleerd. Dit is één van de belangrijkste redenen waarom de met name orale beheersing van het Engels van veel Japanners zo belabberd is. Die denken namelijk dat het sankyuu is (thank you) of saikuringu (cycling).

Hier de antwoorden van de puzzel (!)

  • カフェ・オ・レ kafe o re – café au lait
  • ハンバーグ hanbaagu – hamburger
  • フレンチトースト furenchitoosuto – French toast
  • ブライダルヴェール buraidaruveeru – bridal veil (gespot als naam van een bruidsjurkenwinkel)
  • ワーターサーバー waataasaabaa – water server (naam van een waterkoeler in een TV-reclame)

 

 

Ik heb goed nieuws en slecht nieuws. Het goede nieuws is dat de uitspraak van Japans, voor Nederlanders, vrij gemakkelijk is. Het slechte nieuws is dat het schrift belachelijk gecompliceerd is. Ik zal dit in een korte reeks uiteenzetten.

Japans kent een beperkt aantal klanken die innig verbonden zijn met het schrift. Dit is één van de redenen waarom Japanners vaak moeite hebben met het leren van andere talen: ze kunnen de andere klanken simpelweg niet inbeelden. Voor mij is het niet in te schatten of de taal de letters/karakters heeft bepaald of andersom, waarschijnlijk is het een combinatie.

Het schrift is pas laat, ergens rond 500CE, in Japan geïntroduceerd vanuit China. Zo zijn Chinese karakters de basis voor het Japanse schrift en deze worden kanji genoemd. Maar omdat die niet afdoende bleken, zijn twee aparte tekenalfabetten oftewel lettergrepenschriften ontwikkeld, genaamd hiragana en katakana. Daarnaast worden romaji (Romeinse tekens) gebruikt voor sommige aanduidingen en de meeste cijfers. Nu komt het: al deze karakters worden door elkaar gebruikt! Alhoewel één van de twee tekenalfabetten afdoende zou zijn om een klankgetrouwe transcriptie van de taal te geven, houden de Japanners toch vast aan de kanji.

Een reden die gegeven wordt, is dat deze karakters een intrinsieke betekenis uitbeelden, in tegenstelling tot ons alfabet. Voor ons zie je eerst het woord, dan de klank en dan de betekenis. Met kanji zie je eerst de betekenis en dan het woord en dan de klank. Bijvoorbeeld 大人 (otona, volwassene) is een combinatie van 大 (groot) en 人 (mens).  Ik kan me voorstellen dat dat prettig is. Een verdere moeilijkheid is dat er niet echt spaties tussen woorden worden geplaatst, maar dit vormt verrassend genoeg niet zo’n groot probleem.

Voor buitenstaanders maakt het het echter niet makkelijker op. Je begint met het leren van de twee tekenalfabetten. Hiragana worden met name gebruikt voor Japanse woorden en grammaticale eenheden zoals partikels. Katakana worden met name gebruikt voor de transcriptie van buitenlandse woorden, waarover later meer. Beide alfabetten hebben 48 karakters,  namelijk 5 pure klinkers (a, i, u, e, o) en de rest samenstellingen van een medeklinker en een klinker die ik hier lettergreep zal noemen, behalve n als enkele medeklinker. Hierdoor heeft Japans een herkenbaar ritme zonder ingewikkelde klinkersamenstellingen of moeilijke medeklinkercombinaties.

Met enkele simpele regels kun je de Japanse uitspraak goed benaderen. De klinkers zijn zoals in het Nederlands, maar de a en i zijn altijd lang, ofschoon er verschil wordt gemaakt tussen biru (gebouw, building) en biiru (bier); en de u houdt het midden tussen “uu” en “oe”. In principe worden alle letters uitgesproken, met uitzondering van soms de u. Bijvoorbeeld het alomtegenwoordige desu (het is) wordt meestal uitgesproken als “des”. Net zoals het onderdrukken van de laatste u in arigatou gozaimasu (dank u wel). Een lange klinker wordt gevormd door een klinker achter een lettergreep te plaatsen. Bijvoorbeeld raamen (een soort noodles) is ra + a + me + n. Hierbij moet je weten dat een o verlengd wordt door de klinker u. Dus de arigatou van hierboven wordt wel degelijk als “aariegaatoo” uitgesproken met de klemtoon op de laatste lettergreep. In formelere spraak wil men deze u nog wel eens benadruken.

Voor de lettergrepen zijn er voor elk van de medeklinkers k, s, t, n, h, m, r, y, w vijf combinaties met elk van de klinkers, met wat uitzonderingen, bijvoorbeeld yi bestaat niet. Andere medeklinkers worden in hiragana en katakana gevormd met een dakuten: na het karakter. Dus か is ka en が is ga; は is ha en ば is ba; さ is sa en ざ za; た is ta en だ is da. Daarnaast is er de handakuten: ゚die van een h een p maakt, dus は is ha en ぱ is p.

Er zijn enkele samengestelde klanken, die gevormd worden door de i-vorm van de lettergreep met een y-lettergreep die kleiner geschreven wordt. Dus kyo in Tokyo wordt samengesteld als きょ(ki + yo, uitgesproken als kjo). Een lettergreep wordt verkort of afgebroken door een verkleinde つ (tsu)  te schrijven, wat vertaald wordt met een dubbele medeklinker. Dus ちょっと (chotto, chi+yo+to, betekent “een beetje”, maar ook “dat is een beetje moeilijk” oftewel: “nee”).

Het lijkt heel wat, maar dit is met wat oefening goed onder de knie te krijgen. Mijn cursus in Leiden ging geheel in romaji, in ons alfabet dus, maar na een maand of wat kan ik nu alle hiragana en katakana lezen. De woorden begrijpen is een tweede, maar het is een goed begin. De volgende aflevering gaat over de haat-liefdeverhouding met katakana.

May 072012
 

Omdat een verblijf in een vreemd land altijd waardevoller is wanneer je de taal spreekt, iets wat voor Japan zeker geldt, ben ik in september al begonnen met het leren ervan. Hier op RIKEN bieden ze enkele beginnerscursussen aan, ik ben drie weken geleden ingestapt op niveau 3 van 4. Ze gebruiken dezelfde methode, Japanese for Busy People.

Ik zal de komende tijd af en toe schrijven over wat ik zoal tegenkom bij het leren van deze taal, onder de noemer nihongo 日本語, letterlijk Japanse taal (日本 nihon = Japan + 語 go = taal; orandago is Nederlandse taal).

Ik ken inmiddels de twee tekenalfabetten hiragana en katakana, maar daarover een andere keer. Nu wil ik het hebben over een aspect dat valt binnen de groep redenen waarom ik nooit echt Japans zal leren, namelijk telwoorden, hoofdtelwoorden om precies te zijn.

Tuurlijk, de getallen leren is hetzelfde als in welke taal dan ook, ichi, ni, san, is net als uno, due, tre, en kyūjū nana (negen-tien zeven) is makkelijker dan quatre-vingts dix-sept. Maar nu komt het: als je een aantal van een bepaald object of concept wilt aangeven, dan volgt er een specifiek achtervoegsel na het getal. Dus als: een drietal pennen, waar “tal” steeds een ander achtervoegsel wordt afhankelijk van het type object.

Zo is het achtervoegsel voor “lange, dunne objecten” hon, zodat het bovenstaande voorbeeld wordt: pen o sambon, pennen ervan drie. Ook ippon (ichi + hon) komt hier vandaan, en staat in de sport voor “één punt”. Het achtervoegsel voor “dunne, platte objecten” is mai: T-shatsu o nimai betekent twee T-shirts. Het achtervoegsel voor “kleine dieren” is hiki, die voor grote dieren is tō. En dan is er nog een waslijst aan specifieke telwoorden: bijvoorbeeld satsu voor boeken, voor tatami matten, en ba voor scenes in een toneelstuk. Zie de complete lijst op Wikipedia.

Nu is het wel zo dat veel telwoorden niet echt meer gebruikt worden, vervangen door meer algemene uitdrukkingen. Daarnaast is er nog een ander systeem dat tot tien gaat: 1. hitotsu 2. futatsu 3. mittsu 4. yottsu 5. itsutsu 6. muttsu 7. nanatsu 8. yattsu 9. kokonotsu 10. . Dit systeem mag je vrijwel overal voor gebruiken, bijvoorbeeld in een restaurant. Dus hoe gecompliceerd het ook is, je komt altijd wel weg met: biiru o futatsu kudasai: twee bier alstublieft!

 

© 2012 Aron Beekman Suffusion theme by Sayontan Sinha