Aron Beekman

Aanstaande zondag zijn er verkiezingen voor het Japanse hogerhuis (House of Councillors). De helft van de 242 zetels is verkiesbaar, voor een periode van zes jaar, de andere helft over drie jaar. Tijdens verkiezingen in 2007 had de Democratische Partij (DPJ) een flinke winst geboekt, waardoor een ‘linkse’ coalitie de meerderheid had verworven, voor het eerst sinds de oprichting van de dominante Liberaal-Democratische Partij (LDP) in 1955. De minister-president van toen is dezelfde als die van nu, Shinzo Abe, en (mede) door dit verlies trad hij niet veel later af.

De politieke omstandigheden nu zijn totaal anders dan zes jaar geleden. Na de historische overwinning in het lagerhuis van de DPJ in 2009, hadden veel Japanners hoop op veranderingen in het zeer robuuste old-boys-netwerk van politici, ambtenaren, zakenlui enzovoorts. Echter de economische crisis, gekibbel binnen de partij, onrealistische beloftes en daarbovenop de hattrick aardbeving-tsunami-kernramp van 3 maart 2011 zorgden voor decimering van de DPJ tijdens de verkiezingen afgelopen december, en nu is de LDP zoals vanouds stevig in het zadel.

Interessant genoeg is Abe op dit moment zeer populair, door het zeer slim te spelen. Met name de inmiddels wereldberoemde Abenomics hebben hieraan bijgedragen. Hiermee wordt een drieledig economisch beleid aangeduid: 1) quantitative easing, oftewel onbeperkt geld drukken om de koers van de yen omlaag te krijgen wat de export zou moeten opkrikken en een inflatie van 2%, komend van 0% of minder, om de binnenlandse consumptie aan te zwengelen; 2) grote overheidsuitgaven, met name in infrastructuur om de economie op gang te helpen; 3) structurele veranderingen. De eerste twee punten zijn in grote mate uitgevoerd, de uitwerking ervan moeten we allemaal afwachten. De export is zeker aangetrokken, maar omdat Japan veel energie importeert, zeker na het stilleggen van alle behalve twee kernreactoren, stijgen de prijzen ook hard. Wat met structurele veranderingen bedoeld wordt, weet niemand, terwijl dat het belangrijkste punt zou moeten vormen, de andere twee zijn duidelijk korte-termijn noodgrepen.

Ondanks dat er voor de gewone Japanners (behalve die in de bouwindustrie) weinig veranderd is dan gestegen benzine- en elektriciteitsprijzen, vermoed ik dat met name de besluitvaardigheid zeer aanspreekt. Abe heeft ook de centrale bank op de knieën gekregen, alhoewel die hard roept dat het onafhankelijk beleid is, wat lang voor ondenkbaar werd gehouden. De oppositie daarentegen, met de DPJ voorop, is totaal stuurloos en biedt geen enkel coherent alternatief. De LDP gaat zeker winnen dit weekend en de vraag is alleen met hoeveel.

Hier komt het interessante aspect van deze verkiezingen: er is al zeer lang een discussie gaande over het aanpassen van de grondwet. Deze is na de oorlog door de Amerikanen in een paar weken opgesteld (lees bijvoorbeeld dit opmerlijke verhaal over het opnemen van vrouwenrechten), en veel Japanners, in het bijzonder de na-oorlogse generatie, vinden het tijd voor een ‘eigen’ grondwet. Het gaat dan meestal over het aanpassen van artikel 9, dat Japan verbiedt een leger te onderhouden. Gezien de gevaarlijke gek in Noord-Korea en de eindeloze eilandruzietjes met China, Zuid-Korea en ook Taiwan en Rusland, denken veel Japanners dat de veiliger af zijn indien dit grondwettelijk artikel geschrapt wordt. In realiteit heeft Japan al een omvangrijk leger, pardon, “zelfverdedigingsstrijdkrachten” (3x woordwaarde), en een grote aanwezigheid van Amerikaanse militairen en wapentuig. Het is zelfs zo dat de VS al jaren aandringen op meer eigen verantwoordelijkheid van Japan, vermoedelijk omdat de huidige situtatie zeer kostbaar is.

Abe heeft het aanpassen van de grondwet al gebruikt in zijn verkiezingsretoriek voor het lagerhuis in december, dus iedereen weet waar men aan toe is. Voor het wijzigen van de grondwet is een twee-derde meerderheid in zowel het lager- als het hogerhuis nodig, gevolgd door een referendum. Samen met coalitiepartner Komeito is die meerderheid in het lagerhuis er al, en de vraag nu is dus of die ook in het hogerhuis verworven zal worden.

Als je wat pessimistischer bent ingesteld, gaat het Abe en de LDP om iets anders, iets meer sinisters. Hij heeft al aangekondigd dat hij in eerste instantie het wijzigingsproces zelf wil aanpassen, namelijk naar gewone meerderheden in beide kamers. Dat maakt dan de weg vrij voor veel uitgebreidere afwijkingen van de huidige tekst. Uit de voorstellen van de LDP zou je kunnen opmaken dat het de rechten van de burgers wil inperken. Dit wordt dan uitgelegd als “minder westers” en “meer Japans”. Zo zou het verplicht worden bij wet om “de vlag en het volkslied te respecteren”, en verdwijnen artikelen die expliciet mensenrechten erkennen.

In ieder geval zou je denken dat deze verkiezingen zeer belangrijk zijn wat dit punt van de grondwet betreft. Daarnaast spelen er andere grote zaken: al dan niet meedoen in het Pacifisch handelsverdrag TPP (veel boeren, traditoneel LDP-stemmers, zijn tegen); kernenergie heropstarten (LDP is voor, meeste andere tegen); conflicten met China en Zuid-Korea; doorgaan met Abenomics.

Het meeste interessante fenomeen is echter, dat de hele verkiezingen niet of nauwelijks in de aandacht staan. Dit artikel verwoordt het perfect, dit is precies wat ik zelf ook ervaar. Niemand praat erover, er wordt niet gediscussieerd, en soms lijk ik meer van de stand van de grondwet te weten dan sommige Japanse kennissen. Waar ik zelf het meest naar uitkijk zijn de opkomstcijfers en dan met name onder de jongeren, ik ben bang dat die onnoemelijk laag zullen zijn, zeg 25%, en minder dan 50% totaal. Dit zou betekenen dat we weer terug belanden in naoorlogs Japan, waar de LDP en de ambtenaren de dienst uitmaken en de burger zonder protest of betrokkenheid daar tussendoor zijn leven probeert te leiden.